Učiti od Bangladeša (i Vijetnama)

Indijski Gateway House objavio je nedavno tekst* svojih autora** na temu napretka koji poslednjih godina beleži indijski sused Bangladeš. Zemlja beleži odlične rezultate na makroekonomskom planu i prisutna je u globalnoj trgovini, uključila je žene u privredu u velikom obimu i vodi vrlo liberalnu tj. otvorenu investicionu politiku. Ovih dana je obeleženo i nekoliko važnih jubileja za Bangladeš. Konkretno, 50 godina nezavisnosti kao i vek od rođenja osnivača Bangladeša Šeika Mudžibura Rahmana ali i 50 godina od uspostavljanja diplomatskih odnosa sa susednom Indijom. Tim povodom Bangladeš je 26. marta posetio i indijski premijer Narendra Modi ali njegova poseta je izazvala nezadovoljstvo dela bangladeške populacije što je rezultiralo brojnim nemirima i sa minimalno 12 nastradalih protestanata. Smatra se da je deo većinskih muslimana iz Bangladeša nezadovoljan politikom koju Modi i njegova BJP vode prema muslimanima generalno i da su se osetili isprovociranim njegovim dolaskom (generalno imaju dobar stav u odnosu na Indiju koja im je pomogla da steknu nezavisnost od Pakistana 1971.). Navedena dešavanja su svakako pokvarila slavljeničku atmosferu i otežala su poziciju premijerke Hasine (ćerka osnivača Bangladeša) koja važi za političara koji promoviše bliske veze dve zemlje.

No, vratimo se inicijalnoj priči a ona se odnosi na pozitivne razvojne trendove u Bangladešu a biće govora i o Vijetnamu koji takođe beleži rast poslednjih nekoliko decenija, još stabilnije i trajnije u odnosu na Bangladeš čiji rast je relativno novija pojava i razvojni trend.

Bangladeš, kako je u uvodu rečeno, beleži odlične rezultate u privredi. Rast BDP-a u 2019. iznosio je čak 8,4% što je duplo veći rast od rasta susedne Indije. Radi se i o državi koja je među retkima koje su zabeležile rast BDP-a tokom aktuelne pandemije COVID-19. Dohodak po glavi stanovnika se kreće oko 2.000 američkih dolara i gotovo je identičan indijskom. Očekuje se da će do 2026. godine ova zemlja izaći iz grupe nerazvijenih (least developed countries) i da će se pridružiti zemljama u razvoju (developing countries) u koje se ubraja Indija.

Razvojni trendovi u Bangladešu su vrlo pozitivni poslednjih godina i ova zemlja se poredi sa Vijetnamom koji je zadivio svet svojim brzim ekonomskim rastom poslednjih godina. Vijetnam je sproveo tržišne i privredne reforme poznate kao „Doi Moi“, počev od 1986. što mu je omogućilo brz ekonomski rast i industrijalizaciju. Počeli su sa poslovima u industriji tekstila i odeće gde je Vijetnam danas globalni lider. Potom je usledila i proizvodnja sofisticiranijih proizvoda poput mobilnih telefona i generalno elektronskih uređaja. Imajući u vidu da NR Kina nije isključivi snabdevač globalnog tržišta, Vijetnam je sve popularniji u lancu snabdevanja i beleži i velike investicije, posebno iz azijskih država poput Japana i Tajlanda.

Vijetnam je potpisao niz trgovinskih sporazuma i uključio se u globalni lanac snabdevanja. Pridružio se i ASEAN-u i slobodnom regionalnom tržištu 1995. Ima sporazume o slobodnoj trgovini sa SAD, Indijom, Japanom i NR Kinom posredstvom ASEAN-a. Ovo dovodi do boljeg kvalifikovanja radne snage, smanjivanja određenih troškova i ujedno širenja izvoznog prostora za vijetnamsku privredu.

Bangladeš se opredelio za identičan pristup. Njegov razvoj je u direktnoj vezi sa industrijom tekstila i odeće koja čini oko 80% bangladeškog izvoza. Zemlja ima i preferencijalne trgovinske aranžmane sa EU, Kanadom, Australijom i Japanom (nulti porez). Sa Indijom, zvanična Daka takođe ima preferencijalne aranžmane na ključne proizvode poput gotove odeće. Tokom niza godina Bangladeš je ojačao svoju poljoprivrednu proizvodnju, proizvodnju energije i prirodnog gasa, farmaceutskih proizvoda i priliva deviznih doznaka. Poput Vijetnama i Bangladeš ima otvorenu tj. prijateljsku politiku prema investitorima koji uživaju brojne beneficije uključujući i 100% udeo u kapitalu i mogućnost repatrijacije profita u većini oblasti poslovanja. Indijske kompanije su sve prisutnije u Bangladešu i njihovi proizvodi su generalno popularni zbog bliskih kulturoloških veza dva naroda.

Bangladeš je danas globalni lider i model uzor u tzv. „mikrofinansijama“. Primeri ovih poslova su Grameen i BRAC koji su pomagali mala preduzeća u zemlji i regionu. Mnogi od tih poslova su bili usmereni na žene i njihovo angažovanje u privredi tj. radu van kuće. U tekstilnoj industriji Bangladeša čak 95% zaposlenih čine žene a navedena grana privrede čini 80% izvoza ove zemlje. Jačanju uloge žena i razumevanju njihovog položaja u ovoj zemlji doprinosi i činjenica da je na čelu Vlade žena Šeik Hasina.

šeika Hasina i indijski premijer Modi / photo: GETTY IMAGES

Reforme koje su sprovedene uz podršku Vlade učinile su pozitivne pomake koji su smanjili stopu mortaliteta dece, loših sanitarnih uslova i gladi. Ovi rezultati su nadmašili brojne zemlje u okruženju uključujući i Indiju.

Autori teksta postavljaju i pitanje šta je to što Indija i Južna Azija generalno mogu da nauče od Bangladeša kada se radi o uspešnoj putanji razvoja? Navode kao prvi argument rast udela žena u radnoj snazi, liberalizaciju unutrašnje i spoljne trgovine i omogućavanje tzv. mikro kreditiranja. Bangladeš je sebi kao cilj postavio i ulogu globalnog čvorišta za svoj podregion kao i izgradnju ekonomskih zona koje zahtevaju i ulaganja u infrastrukturu. Sve to prati povoljne uslove za domeće i strane investitore. Izgradnjom mreže domaćih privrednika kreira se i baza za snažnu mrežu malih i srednjih preduzeća u Bangladešu što dalje vodi rastu stope zaposlenosti.

Na kraju svoje analize autori sugerišu da je potrebno da Indija i Bangladeš ojačaju svoje veze i da ih je nedovoljna povezanost puno koštala od 1947. godine na ovamo. Sugerišu da se integrišu energetski sistemi, da se razmotri puna slobodna trgovina između ove dve države kao i da se liberalizuje vizni režim. Bangladeš se vidi kao partner sa kojim Indija može da pokrene suštinski razvoj na jugu Azije.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pogledajmo određene makroekonomske i demografske pokazatelje kako bismo lakše razumeli o koliko velikim državama se radi:

Ovde je uočljivo da na prostorima nekadašnje britanske kolonije (British Indian Empire 1858 - 1947) u tri novonastale države (Indija, Pakistan i Bangladeš) živi čak 22,6% svetske populacije što indijski potkontinent čini jednom od najgušće naseljenih oblasti sveta zajedno sa istočnom Azijom. Jednostavnije rečeno, gotovo svaki četvrti čovek na planeti dolazi sa ovih prostora.

U ovoj ilustraciji pored država sa indijskog potkontinenta (Indija, Pakistan i Bangladeš) dodata je i NR Kina sa čijom populacijom navedene četiri države obuhvataju čak 41,11% svetske populacije. Gotovo polovina svetske populacije živi u svega četiri države koje se nalaze na prostoru Azije i teritorijalno su povezane.

Kada se posmatra nacionalni dohodak (BDP) među poređenim zemljama najveći dohodak ostvaruje i najmnogoljudnija zemlja među njima ali i u svetu, NR Kina. Uočljivo je da dohodak u skladu sa kupovnom moći daleko veći i po njemu je Kina prva u svetu i nalazi se ispred SAD. Iako Indija ima gotovo identičan broj stanovnika kao i NR Kina njen dohodak je daleko manji u odnosu na kineski. Konkretno, kineski BDP (ppp) iznosi oko 26,66 biliona $ dok je indijski na nivou od oko 10,21 biliona $. Nominalni iznosi su daleko manji i kod Kine on iznosi 16,64 biliona dok je kod Indije taj obim 3,05 biliona $. Ostale države u komparaciji imaju znatno manje BDP. Tako Pakistan ima nominalni BDP od 262,8 milijardi $ (2020.!), Vijetnam 354,86 milijardi $, Bangladeš 378,6 milijardi $ dok je u Srbiji on oko 60,44 milijardi $ ali u Srbiji je populacija neuporedivo manja u odnosu na sve ostale države što će biti objašnjeno i pojašnjeno kroz narednu ilustraciju.

Ako gledamo BDP po glavi stanovnika (nominalni i u skladu sa kupovnom moći) videćemo da je Srbija zemlja sa najvećim prosekom kada se radi o tzv. PPP dohotku po glavi stanovnika (20.545 $) dok je Kina zemlja sa najvećim nominalnim dohotkom po glavi stanovnika (11.819 $). Dohotci u ostalim zemljama su znatno manji i kreću se između 1.260 $ (5.224 $) u slučaju Pakistana preko 2.214 $ (5.812 $) u slučaju Bangladeša do nešto boljeg proseka u Vijetnamu koji iznosi 3.609 $ (11.677 $). U Indiji nominalni prosečni dohodak iznosi 2.191 $ dok je dohodak prema PPP parametrima veći i iznosi 7.333 $.

* link teksta: https://www.gatewayhouse.in/learning-from-bangladesh/

**Manjet Kripalani, izvršni direktor i ko-osnivač Gateway House-a

Rajiv Bhatia, bivši ambasador i saradnik Gateway House-a i

Sagnik Chakroborty, istraživač Gateway Hous-a

Tekst je inicijalno publikovan u The India Express 25. marta 2021.